IMAGINAIRE ET PENSÉE [De imaginatione sive de typicis cogitationis radicibus] : Désiré Erasme, Martin Luther, Nicolas de Cues : Trois imaginaires, trois modèles de pensée, Perpignan, Presses Universitaires de Perpignan, 2016. ISBN : 9782354122553. Prix : 26 euros.
In hoc libro, Latina scripta trium excellentium humanistarum plus minusve contemporaneorum commentatus sum ut docerem, praecipue Gilberti Durand anthropologi doctrina nixus, tria imaginationis genera in humana mente inveniri. Primum genus ‘unitarium’ vel ‘mysticum’ dico, Nicolausque de Cusa optimum huius exemplar offert, ut commentaria primae libri partis dilucide monstrant. Secundum genus ‘binarium’ vel ‘dogmaticum’ nominor, quia hoc ipsum per differentiam inter verum et falsum, bonum et malum, lucidum et obscurum et c. homo cogitet facit : Martinus Lutherus id imaginationis sive mentis genus clare repraesentat. Denique tertium est huius imaginationis quam ‘pluralem’ vel ‘philologicam’ dicere praefero, cuius exemplar in Erasmo Rotterodamo facile reperire licet. Hic tertius est typus eorum litteratorum quos per appellationem humanistarum recognoscere solemus. Tamen Nicolaus de Cusa non plus aetati mediae quam renatae "pertinet", ut doceo, illeque Martinus Lutherus opinionibus suis a quodam Erasmo omnino differt, ut historici sciunt.
Quodque imaginationis genus sive ‘imaginarium’ (ut generale nomen secundum hanc Francogallicam vocem ‘imaginaire’ utamur) non modo symbolicas et typicas imagines suas habet, sed etiam distinguitur et notatur proprio dicendi modo. Nam mentes mysticae sive unitariae paradoxa diligunt : sic enim veritas, ut putant aut sentiunt, melius exprimitur. Imaginarium autem binarium sive dogmaticum antitheses nempe praefert, cum omnia ita describat ut ei vere appareant. Denique comparationes ac translationes sunt signacula huius generis dicendi quod est tertiae imaginationis : haec enim sponte sua nec confusam unitatem rerum nec definitas oppositiones percipere solet, sed inter mysticam noctem et certae veritatis lucem, inclinatur ad quandam mercurialem mentis mobilitatem, quae speciem rerum potius pingat quasi res omnes sub lumine per transennam diffuso (ut ait ipse Cicero) sive in suspenso translationum crepusculo et aere adspiciantur.
Illae similitudines inter stilum et cogitationem sive inter formam expressionis et res expressas iam a Gilberto Durand in lucem editae erant, sed id novi quoque explicant cur numerus sit aptissimus in quodvis imaginationis genus describendum : unum, duo, ultroque multiplicitas. Etenim numeri idonei sunt ut homo non solum mundum sibi « externum », sed etiam interiorem sive mentem ipsam intelligat. Itaque communes structurae inhaerere videntur ambobus mundis ut alter quasi speculum alterius esse videatur. Haec conscientiae proprietas intellectum operantem suscitat et permittit.
Talis doctrina confirmat philosophorum antiquam et tripartitam hominis descriptionem, id est cuiusdam animalis sensu et anima et intellectu praediti. Insuper haec visio postulat quasdam structuras imaginales (Corbin) sive symbolicas (Durand) sub figuris et operibus omnibus cuiusvis aetatis et terrae subesse, quasi illae sint radices vel matrices humani spiritus. Curnam, nisi res ita sint, nos moderni scripta e praeteritis aevis vel alienis gentibus intellectu et gustu sed etiam medullis usque diligere possimus ? Humanistae illius aetatis quae renata dicitur non alteram doctrinam experti ac professi sunt.
Excerpta :
E Nicolai de Cusa de Deo abscondito, § 13 (commentarium in Imaginaire et pensée, p. 49, sq.) :
GENTILIS : Nonne nominatis deum deum ? CHRISTIANUS : Nominamus. GENTILIS : Vel verum dicitis vel falsum ? CHRISTIANUS : Neque alterum neque ambo. Non enim dicimus verum, quod hoc sit nomen eius nec dicimus falsum, quia hoc non est falsum quod sit nomen eius. Neque dicimus verum et falsum, cum eius simplicitas omnia tam nominabilia quam non-nominabilia antecedat. GENTILIS : Cur nominatis ipsum deum, cuius nomen ignoratis ? CHRISTIANUS : Ob similitudinem perfectionis.
E Martini Lutheri de Servo arbitrio (commentarium in Imaginaire et pensée, p. 137, sq.) :
Mundus et Deus eius, verbum Dei veri ferre non potest, nec vult, Deus verus tacere nec vult nec potest, quid iam illis duobus Diis bellantibus, nisi tumultus fieret in toto mundo ?
Ex Erasmi Rotterodami Convivio religioso (commentarium in Imaginaire et pensée, p. 278, sq.) :
Sacris quidem literis ubique prima debetur auctoritas; sed tamen ego nonnunquam offendo quaedam vel dicta a veteribus, vel scripta ab ethnicis, etiam poëtis, tam caste, tam sancte, tam divinitus, ut mihi non possim persuadere, quin pectus illorum, quum illa scriberent, numen aliquod bonum agitaverit. Et fortasse latius se fundit spiritus Christi, quam nos interpretamur. Et multi sunt in consortio sanctorum, qui non sunt apud nos in catalogo. Fateor affectum meum apud amicos : non possum legere librum Ciceronis de Senectute, de Amicitia, de Officiis, de Tusculanis quaestionibus, quin aliquoties exosculer codicem, ac venerer sanctum illud pectus, afflatum coelesti numine.
Présentation en français : http://amazon.fr/dp/2354122551