Superna imago : Mons Canigo e collibus qui Asperi vulgo "Aspres" nuncupantur aspectus.

Image ci-dessus : le mont Canigou (en catalan Canigo) vu des collines appelées les Aspres.

Superna imago : Martinus ursus, unus e personis qui apparent in tralaticiis ludis Arularum (vici qui situs est in Canigonis radicibus).

Image ci-dessus : l'ours Martin d'Arles-sur-Tech (village situé au pied du Canigou). © François Gorrée

Imago superna : Christus crucifixus inter Solem et Lunam (in interiore muro ecclesiolae Casarum Novarum, haud procul a Canigone, XI° s.).

Image ci-dessus : Christ en croix entre Soleil et Lune (chapelle de Casesnoves, non loin du Canigou, XIe siècle).

DE DAEMONIBUS MONTIS CANIGONIS IN CATALONIA

(veterrimum huius fabulae documentum, a Gervasio Tilberiensi circa 1215)

- Translationem in linguam Francogallicam infra prehendere licet -

     Rem nouam atque insolitam sed salubri consilio plenam agredimur, et cautelam incautis facile prestantem. Est in Cathalonia, episcopatu Gerundensi, mons excelsus ualde, cui nomen Canagum accole indiderunt. Huius ambitus arduus et pro magna parte inaccessibilis ad ascensum ; in cuius summitate lacus est, aquam continens subnigram et in fundo imperscrutabilem. Illic mansio fertur esse demonum, ad modum palacii dilatata et ianua clausa ; facies tamen ipsius mansionis, sicut ipsorum demonum, uulgaribus est incognita ac inuisibilis. In lacum si quis aliquam lapideam aut alias solidam proiecit materiam, statim tamquam offensis demonibus tempestas erumpit. Est in quadam apicis particula nix perpetua, glacies continua ; cristalli illic copia, et nulla unquam solis presentia. Ad huius montis radicem fluuius est, aureas habens harenas, unde ex eius arenis aurum quod uulgus palleol nominant elicitur. In huius montis consistentia et circuitu argentum foditur, et multiplex fertilitas erumpit. Ex opposito quoque, ad septem leucas, mons est Grim nomine, maris littori inherens.

     Nunc quid in hiis locis nuper contigerit lector attendat. Erat in coniuncta monti uilla, Iunchera nomine, uir agricola Petrus de Cabinam nuncupatus. Hic uno aliquo die, cum domi rebus domesticis intenderet et eiulatu filie paruule continuo et impacabili turbaretur, tandem, ut offensis mos est, filiam suam demonibus commendat. Commendationi incaute paratus receptator occurrit, et inuisibili raptu demonum turbo puellam abducit.

     Completo iam ab hiis septennio, dum ad radicem montis indigena quidam iter arriperet, uidet hominem celeri cursu transeuntem, qui flebili uoce plangebat : ʻHeu meʼ, inquit, ʻmiserum ! Quid agam, qui tanto pondere premor ?ʼ. Requisitus ab alio uiatore que sit tanti causa doloris, respondit se in monte Canagum iam septennium transegisse sub commendatione demonum, qui ipso cotidie pro uehiculo utebantur. Et ut auditor rei tam incredibili fidem adhiberet, argumentum certissimum iunxit, esse in seruili commendatione demonum in eodem monte puellam, filiam Petri de Cabinam, e uilla Iunchera horiundam ; de puelle huius educatione tedium facientes demones, ipsam libenter commendatori suo restituerent, si modo pater eam in monte reposceret. Stupet auditor, incertus an sileat incredibilia an loquatur iniuncta. Eligit ut patri statum filie denunciet, et uillam memoratam intrans, patrem puelle repperit, de diutina filie amissione querelantem. Inquirit causam plangendi, et audita rei fide, adicit se que premisimus ab illo quo uice uehiculi demones utebantur audisse, consultius dicens esse ut, ad loca designata ueniens, sub diuini nominis attestatione ad restitutionem amisse filie demones adiuraret.

     Auditis nuncii uerbis, pater obstupuit, et dum intra se cogitat quid deliberatius agat, eligit consilio nuncii fidelis se supponere. Montem ascendit, per loca lacus discurrit, demones ut commendatam filiam reddant adiurat, et tandem quasi repentino flatu filia prodit : procera statura, arida, tetra, oculis uagis, ossibus et neruis et pelle uix herentibus, horrenda aspectu, ydiomate nullo intellecta, et uix aliquid humanum sapiens aut intelligens.

     Receptam prolem pater admirans et dubius an alendam retineat, episcopum Gerundensem adit, euentum tristem pandit, quid agendum ei sit sollicitus exquirit. Episcopus, ut uir religiosus ac exemplo bono commissum sibi gregem informans, puellam in omnium exponit aspectu, reique seriem pandens, predicando docuit subditos ne de cetero sua demonibus commendent, eo quod ʻaduersarius noster dyabolus tanquam leo rugiens circuit, querens quem deuoret’ [1 Pt 5, 8], et quosdam ut datos mactat et sine spe reddendi incarceratos sibi peculiat, quosdam ut commendatos macerat ad tempus et affligit. 

     Nec diu post, ille quo demones pro uehiculo utebantur, consimili patris obtestatione liberatus, in medium exit. Et quia cum raptus erat maioris perfectiorisque discretionis extiterat, fidelius ac intelligibilius que apud demones gerebantur exposuit. Asserebat iuxta lacum in subterraneo specu palacium esse latum, in cuius aditu ianua est, et intra ianuam interior quedam obscuritas, ad quam cum mutuo applausu demones, postquam orbis partes percurrerint, conueniunt, et quid egerint maioribus suis nunciant. Verum hanc palacii consistentiam nullus preter ipsos et eos qui perpetuo donationis iugo in demonum transierunt proprietatem intrauit, hiis qui demonibus commendantur exteriorem ianuam obseruantibus.

     Ex hiis informari possumus ne familiam demonibus commendemus, qui cautius insidiantur ut rapiant, rapiant pauperem dum attrahunt eum. Estque ualidissimum dictorum argumentum quod inter montes memoratos perpetua uiget uentorum ex opposito sibi concertantium tempestas, et rara illic reperitur aut nulla unquam tranquillitas.  

Otia imperialia, III (Liber de mirabilibus mundi), 66 [De monte Cathalonie].  

= > Translatio in sermonem Gallicum (traduction française)